Zgodnie z ustawą o Ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2014r. , poz. 1446 ze zm.) ZABYTEK jest to rzecz (nieruchomość - zabytek nieruchomy, np. budynek, cmentarz lub krajobraz kulturowy albo rzecz ruchoma - zabytek ruchomy, np. dzieło sztuki użytkowej, obraz, rzeźba, znalezisko archeologiczne) lub zespół rzeczy, które są dziełem człowieka lub są związane z jego działalnością i stanowią świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, które powinny być zachowane ze względu na swoją wartość artystyczną, naukową i historyczną. Obiekty takie wpisane są do rejestru zabytków prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków i podlegają ochronie prawnej. Zgodnie z obowiązującą ustawą podstawowe znaczenie ma wojewódzka ewidencja zabytków  która jest prowadzona przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, a tworzą ją karty ewidencyjne zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych oraz karty innych obiektów wpisanych na wojewódzką ewidencję zabytków. Aktualny wykaz wojewódzkiej ewidencji zabytków z terenu gminy Jerzmanowa dostępny jest na stronie internetowej wojewódzkiego konserwatora zabytków - Delegatura w Legnicy.

Warto zauważyć, iż powyższa ustawa z 2003 roku wprowadziła nowoczesne regulacje prawne dotyczące zagadnień związanych z zabytkami. Zawęziła ona m.in. znaczenie określenia "ochrona zabytków" wprowadzając jednocześnie pojęcie "opieka nad zabytkami" jak i wprowadziła obowiązek opracowania przez jednostki samorządu terytorialnego programów opieki nad zabytkami. Ponadto, jak czytamy z art. 7.1.9 ustawy z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym opieka nad zabytkami należy do zadań własnych gminy, co również wynika, w której czytamy, iż zadania własne gminy obejmują także sprawy w zakresie kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Stąd też w nawiązaniu do ustawy o samorządzie gminnym, nałożono na gminy obowiązek opracowania programu opieki nad zabytkami,,o czym mówi art. 87.1 ustawy z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: "Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami". Na jednostki samorządu terytorialnego nałożono również obowiązek prowadzenia i założenia ewidencji zabytków. Gmina Jerzmanowa posiada Gminną Ewidencję Zabytków (GEZ) w postaci kart adresowych w wersji papierowej opracowaną w 2006 roku a następnie zaktualizowaną, dla której większość kart jest opracowanych również w systemie elektronicznym i dostępne są pod adresem www.portal.gison.pl/jerzmanowa/w warstwie pn. "Zabytki".

Nowsze karty adresowe zabytków ujętych w GEZ opracowywano zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. Wersja elektroniczna jak i wersja papierowa nowych kart dostępna jest w urzędzie Gminy Jerzmanowa.


Wykaz obiektów ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków znajduje się poniżej artykułu. Obecnie obowiązuje następujący podział:

zabytki nieruchome- nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości,

zabytki ruchome- rzecz ruchoma, jej cześć lub zespół rzeczy ruchomych,

zabytki archeologiczne- zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem.


Formami ochrony prawnej zabytków (zgodnie z art. 7 ustawy o Ochronie zabytków i opiece nad zabytkami) są:

Wpis do rejestru zabytków:

Rejestr zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków (art. 8). Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego gruntu (art. 9 ust. 1). Zabytek ruchomy wpisuje się do rejestru również na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, ale tylko na wniosek właściciela. Jedynie w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub wywiezienia zabytku za granicę wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie takiego zabytku do rejestru (art. 10). Zgodnie z art. 19 ust.1 pkt 1 ochronę zabytku wpisanego do rejestru uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotyczące zasad ochrony powinny zawierać określenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym określenie nakazów, zakazów, dopuszczeń i ograniczeń w zagospodarowaniu terenu (§ 4 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).

Uznanie za pomnik historii:

Zabytki nieruchome lub parki kulturowe o wybitnej wartości dla kultury mogą zostać uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za pomniki historii.

Utworzenie parku kulturowego:

Park kulturowy może zostać utworzony przez Radę Gminy na podstawie uchwały, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Celem utworzenia parku kulturowego jest zachowanie wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

Zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy zasady ochrony parków kulturowych ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotyczące zasad ochrony parku kulturowego powinny zawierać określenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym określenie nakazów, zakazów, dopuszczeń i ograniczeń w zagospodarowaniu terenu (§ 4 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).

Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego:

Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oprócz zasad ochrony zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru oraz ochrony parków kulturowych ustala się również zasady ochrony innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków (art. 19 ust. 1). Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ma miejsce w ramach procedury sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotyczące zasad ochrony powinny zawierać określenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym określenia nakazów, zakazów dopuszczeń i ograniczeń w zagospodarowaniu terenu (§ 4 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).  Zgodnie z art. 19 ust.1 ustawy warunki ochrony konserwatorskiej ustalone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego powinny być określone już wcześniej, bo na etapie opracowywania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.  W zależności od potrzeb w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego można również ustalić strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków (art. 19 ust. 3).

Ochrona wartości kulturowych i historycznych jest uwzględniana również przy tworzeniu form ochrony na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody . Do form ochrony przyrody, które uwzględniają ochronę wartości kulturowych, należą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

Warto pamiętać, iż zabytki należą do podstawowych dóbr kształtujących tożsamość regionalną. Tym samym decydują o konkurencyjności przestrzeni, wzmacniają różnorodne działania gospodarcze i przyczyniają się do rozwoju regionu. Zadbane, dobrze eksponowane zabytki stanowią wartość ekonomiczną cenioną przez społeczeństwo. Stad też wskazane jest by upewnić się zanim rozpocznie się wprowadzać jakiekolwiek zmiany w obszarze swej nieruchomości czy nie jest ona objęta jakąkolwiek formą ochrony zabytków. Jeśli jest, warto zapoznać się z zasadami postępowania w takim przypadku.


Załączniki: